Tarihte bugün

31 Ağustos 1913 tarihinde, Türk tarihinde ilk Türk Cumhuriyeti olan Batı Trakya Türk Cumhuriyeti kurulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti'nden 10 yıl önce olmak üzere, tarihteki ilk Türk Cumhuriyeti unvanına da sahip olmuştur.

Araştırmacı tarihçi yazar: Mehmet Kiraz BATI TRAKYA TÜRK CUMHURIYETI KURULUŞU Türk’ün yaralı yurtlarından Batı Trakya’da kurulan ve ömrü çok kısa olan bir devlet, bugün halen kendinden söz ettirebiliyor, kuruluşu kutlanıyor. 108 yıl önce kurulan Batı Trakya Türk Cumhuriyeti ve hükumeti 55 gün ayakta kalabilse de tarihe ilk Türk Cumhuriyeti olarak kaydoldu. 109 yıl önce kurulan Batı Trakya Türk Cumhuriyeti'nin (Darıdere, Mestanlı, Eğridere, Koşukavak, Kırcaali, Cebel, Paşmaklı, Ortaköy, Dimetoka, İskeçe, Gümilcine, Sofulu ve Dedeağaç)  Türkler yaklaşık 600 yıllık anavatanları Batı Trakya’ya on aylık bir ayrılıktan sonra yeniden sahip olmuşlardı. Yönetim şekli Cumhuriyet, dini İslam, resmi dili Türkçe olan; Milli bayrağındaki yeşil Rumeli Beylerbeyliği bayrağını, beyaz hak ve adaleti, siyah Balkanlar'da akıtılan kanın matemini, ay-yıldız Türklüğü, diğer iki yıldız ise Avrupa ve Asya'yı temsil eder. Bulgaristan,Yunanistan,Sırbistan ve Karadağ ittifakının  1912 yılında Osmanlı devletine karşı başlattıkları savaşın sonunda Osmanlı devleti Balkanlardaki topraklarının tamamını kaybetti. Ayrıca  Batı Trakya, Edirne,Kırklareli gibi tamamına yakını Türklerden oluşan şehirler Bulgarlar tarafından işgal edilmiş, imzalanan Londra Antlaşması ile bu durum kabullenilmişti.  Savaştan en karlı çıkan Bulgaristan ise Karadeniz’den Ege’ye uzanan büyük bir devlet olarak ortaya çıkmıştı. Bulgaristan’ın bu genişlemesi diğer Balkan devletlerini rahatsız etti ve Romanya’nın da katılımı ile Balkan devletleri bu kez Bulgaristan’a savaş açtılar. Böylece II.Balkan savaşı başlamış oldu. Balkan topraklarında yaşanan bu gelişmeler Osmanlı devleti açısından bir fırsatı beraberinde getiriyor, en azından Türk tarihi açısından ayrı bir yeri olan Edirne’nin alınabilmesinin yolunu açıyordu. Bulgaristan savaş sebebiyle Trakya topraklarındaki askerlerinin bir kısmını çekince Enver Bey bu durumdan yararlanarak hareket geçti. Osmanlı ordusu Edirne ve Kırklareli’yi Bulgarlardan geri aldı. Bu yeni durumda Bulgaristan ile İstanbul ve Yunanistan ile Atina antlaşması imzalandı.. Atina yönetimi, Osmanlı'nın Bulgaristan ile yakınlaşmasını engellemek adına,  Batı Trakya Türk Cumhuriyeti'ni tanıdı ve Dedeağaç'ı geri verdi. Sofya yönetimi de, Batı Trakya Türk Cumhuriyeti'ni hızla tanıyarak Yunanistan'a cevap verdi. Ayrıca Sırbistan, Karadağ, Avusturya-Macaristan, Arnavutluk ve İtalya da bu hükümeti tanıdı.  Fakat Osmanlı Devleti, Batı Trakya Türk Cumhuriyeti'ni tanımadı Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında yapılan İstanbul Antlaşması ile Edirne dahil Doğu Trakya'nın Osmanlı Devleti'ne verilmesine karşılık, Batı Trakya 55 gün sonra tek kurşun atılmadan tekrar Bulgaristan'a bırakılmıştır. Bunun neticesinde Osmanlı hükümeti bölgede bulunan Türk kuvvetlerine çekilme emrini vermek zorunda kaldı. Türk birliklerinin geri çekilmesi demek bölgenin Bulgarlara ve Yunanlara bırakılması demekti. Halkının tamamına yakını Müslüman Türk olan bölgenin terk edilmesini kabul etmeyen birlikler Osmanlı devleti ile tüm bağlarını kopararak  Batı Trakya Türk Cumhuriyeti adıyla bağımsız bir devlet kurdukların dünyaya ilan ettiler.  Ancak Batı Trakya Türk Cumhuriyeti kalıcı olamadı. Bulgaristan’ın Batılı devletler ve Rusya nezdinde yaptığı girişimler sonucu Osmanlı devleti üzerinde baskı kuruldu. Bu baskıların neticesinde Osmanlı devleti Bulgaristanla İstanbul antlaşmasını imzalayarak Batı Trakya’nın Bulgaristan’a ilhakını  onaylamak zorunda kaldı. Batı Trakya Türk Cumhuriyetine ise bölgeyi Bulgarlara teslim etmeleri için süre tanındı. 55 günlük bu varlığını sürdüren bu devletin toprakları İstanbul’dan gelen Albay Cemal Beyin gözetiminde Bulgar kuvvetlerine teslim edildi. Rumeli bir toprak kaybı değil, Osmanlı Devleti'nin armasındaki batıdaki (Rumeli'nin olduğu yerde) ay yıldızlı yeşil-beyaz bayrağı simgeleyen, protokolde her zaman ilk sırada olan ve düşmana ilk hücum eden 6 asırlık Rumeli Beylerbeyliğinin kaybı oldu! Rumeli Beylerbeyliği; Osmanlı Devleti'nin armasındaki doğudaki (Anadolu’nun olduğu yerde) ay yıldızlı kırmızı-beyaz bayrağı simgeleyen Anadolu Beylerbeyliği, 1393 yılında kuruluncaya kadar Osmanlı'nın idari teşkilatında tek beylerbeylik konumundadır. Anadolu Beylerbeyi yükselirse Rumeli Beylerbeyi olur, Rumeli Beylerbeyi terfi ederse Vezir olurdu. Rumeli Beylerbeyi Divan-ı Hümayun (Bakanlar Kurulu) müzakerelerine katılırdı. KAYNAKÇA AYDINLI, Ahmet, Batı Trakya Faciasının İçyüzü, Akın Yay., İstanbul 1971. BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Trakya’da Millî Mücadele, Cilt I, TTK Yay., Ankara 1992. CİHAN, Süleyman Sefer, 1913 Batı Trakya Türk Cumhuriyeti, Yeni Batı Trakya Dergisi Yayınları, İstanbul b.t.y. GÖRGÜLÜ, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, TTK Yay., Ankara 1993. HALAÇOĞLU, Yusuf, EREN, Halit, “Batı Trakya”, TDVİA, 5. Cilt, İstanbul 1992. MÜMTAZ, Hüseyin, “Yüzyıllık Efsane-Batı Trakya (1878-1979)”, Türk Kültürü, Yıl 17, S 196, Şubat 1979. TUNCER, Umur, Balkan Savaşları Sonunda Kurulan Batı Trakya Türk Cumhuriyeti, İÜ SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1985.